4. Boşluklar ve Heceleme

LaTeX sistemi belgenizin biçimini etkileyen bir çok öğeyi otomatik olarak ayarlar, size bırakmaz, mesela belgenizdeki boşlukların boyutu ve kelimelerinizin hecelenişi gibi. Arka arkaya kaç tane boşluk bırakırsanız bırakın belgenizde bunun çıktısı her zaman tek bir boşluk karakteri olacaktır, kaç satır atlarsanız atlayın (birden fazla olmak kaydıyla) belgenizde hep tek satır boşluk görürsünüz. LaTeX sistemi paragrafları ve sayfaları otomatik olarak oluşturur, satırın nerede bölüneceğine ve paragrafın nasıl oluşacağına ve bu gibi bir çok şeye karar vermek için bazı algoritmaları vardır. Tabi ki LaTeX'in bu ayarlamaları yaparken uyduğu kuralları değiştirebilirsiniz ama bunlar yalın TeX bilgisi gerektirir, başka bir derste bu konuyu tartışmayı planlıyorum. Bunun dışında bazı basit yöntemlerle bu hesaplamalara küçük müdahalelerde bulunabilirsiniz, bu derste bunlara değineceğim.

Boşluklar

Öncelikle boşluklardan bahsedelim, LaTeX sisteminin boşluklarla ilgili en önemli kuralları şöyle sıralanabilir. Sonrasında bir örnek vereceğiz, örneği kodlarda göründüğü şekliyle bire bir aynı olarak yazın. Böylece çıktısında paragrafların ve boşlukların nasıl hesaplandığını gözlemleyebilirsiniz.

• Hem space hem de tab tuşu ile yapılan boşluklar LaTeX tarafından bir karakter boşluk olarak algılanır,
• Arka arkaya bırakılan çok sayıda boşluk LaTeX tarafından tarafından tek bir boşluk olarak algılanır,
• Satır başlarındaki boşluklar LaTeX tarafından dikkate alınmaz,
• Komutlardan sonra gelen boşluklar LaTeX tarafından dikkate alınmaz,
• Bütün bir satırın boş bırakılması LaTeX tarafından paragraf başı olarak algılanır,
• Arka arkaya boş bırakılan çok sayıda boş satır LaTeX tarafından tek bir boş satır (paragraf başı) olarak algılanır.

\documentclass[a4paper,11pt]{article} 
\usepackage[turkish]{babel}
\usepackage[utf8]{inputenc}
\usepackage[T1]{fontenc}
\begin{document} 
\title{Belge 7}
\maketitle 
Uzaklık    ve yakınlık üstüne düşünebiliriz ve yakınımızdaki    kişilerin      uzaktan bizlere
    seslendiğini ama    uzağımızdaki    kişilerin ise   ne kadar da     yakınımızda olduğunu görürüz.
Aynı şekilde, iç dünyamızın bize ne kadar uzak olduğunu ve dışarıya yansıyan görüngümüzün ise
aslında bize ne kadar da uzak kaldığına tanık oluruz.

Bazen, tıpkı burada olması gibi içinde doğup büyüdüğümüz ve geliştiğimiz toplum, 
kültür ve kimlik kodlarımıza ne kadar da uzak kalmışızdır aslında!
\end{document}

LaTeX programı tüm satırların aynı uzunlukta olmasını (iki yana yaslama) sağlamak için her satırda kelimeler arası boşluk uzunluklarını otomatik olarak ayarlar. Bunun için LaTeX siz istemedikçe bir satırı yarım bırakıp yeni bir satıra atlamaz. Siz bunu isterseniz \\ veya \newline komutlarıyla yapabilirsiniz. Benzer işlemi \linebreak komutu da yapar. Fakat bu komut ile satır kesilirse LaTeX bu yarım satırı da iki yana yaslar. Yeni sayfaya atlama işlemi de \pagebreak komutu ile yapılır. \nolinebreak ve \nopagebreak komutları ise sırasıyla satır ve sayfa kesilmesini engeller.

\documentclass[a4paper,11pt]{article} 
\usepackage[turkish]{babel}
\usepackage[utf8]{inputenc}
\usepackage[T1]{fontenc}
\begin{document} 
\title{Belge 8}
\maketitle 
Benim için futbolda önemli olan centilmenlik\\
ve dostluktur. Hedefim illa ki kazanmak\\
falan değildir. Ben sadece kendi reklamını düşünen\\
kişiliğe sahip olsam başka olurdu. Ben net\\
birisiyim arkadaş. Takımım kazanırsa mal-\\
zemecisine kadar mutlu oluruz. Ben de sporcu\\
varlığımı geliştiririm. Hakemlere baskı uygulamak\\
sportmenliğe yakışmaz. Fair-play için mücadele\\
gerekirse onu da yaparım. Medyayı da bağ-\\
rıma basmışım, spor uğruna gülmüşüm ve ağ-\\
lamışım, kafam rahat!
\end{document}

LaTeX programı metnin rahat okunabilmesi için cümle sonundaki noktadan sonra ekstra boşluk bırakır. Bu ekstra boşlukları engellemek için \frenchspacing komutu kullanılır. Daha sonra tekrar ekstra boşluklu cümle sonları kullanmak için \nonfrenchspacing komutu kullanılır. Büyük harflerden sonra gelen noktayı LaTeX programı cümle sonu olarak kabul etmez çünkü kısaltmalarda da büyük harften sonra nokta kullanılabilir. Büyük harften sonra cümlenin bittiğini belirten nokta koymak için \@ komutundan sonra nokta koyulur. Bazı tekrarlayan harf gruplarında LaTeX programı farklı semboller kullanır (bunlara ligatür denir), tekrarlayan f harflerinde (fi, fl, ff gibi gruplarda) sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Bunu engellemek için \mbox veya \/ komutu kullanılabilir.

\documentclass[a4paper,11pt]{article} 
\usepackage[turkish]{babel}
\usepackage[utf8]{inputenc}
\usepackage[T1]{fontenc}
\begin{document} 
\title{Belge 9}
\maketitle 
\frenchspacing Keşke yaşamda her şey matematik problemleri kadar çözüme muhtaç kalabilseydi!
Oysa yaşam çözümlendikçe sorunlarını üretmeye koşulludur! İşte felsefe bu temel çatışmanın ya da
nosyonun peşine takılıdır. \nonfrenchspacing Matematik felsefe için bir doğa yasasıdır,
onun sorunu kendini doğada çözümlemeye kalkmasıdır. Oysa asil sorun zihindedir ve orada çözülemeyen
doğada da sorunlu kalmaya devam eder\ldots 
\end{document}

\documentclass[a4paper,11pt]{article} 
\usepackage[turkish]{babel}
\usepackage[utf8]{inputenc}
\usepackage[T1]{fontenc}
\begin{document} 
\title{Belge 10}
\maketitle 
"Guard dog KIA." cümlesindeki K.I.A. (killed in action) kısaltması Amerikan ordusunda
çatışmada ölen askerler (Tanrı günahlarını af\mbox{}fetsin) için kullanılan durum tanımlamasının
kısaltmasıdır. Teknik olarak Türkçedeki "şehit" kelimesine yakın bir anlamı vardır. Çatışma esnasında
kaybolan askerler (missed in action) için de benzer bir kısaltma kullanılır: MIA\@.
Savaş esirleri (prisoner of war) için de kullanılan kısaltma PAW dır.
\end{document}

Heceleme

Heceleme konusuna değinecek olursak, LaTeX programı kelimeleri otomatik olarak heceler. Özel bir heceleme kullanmak istiyorsanız \- komutu ile kelimenin bölünebileceği yerleri işaretleyebilirsiniz.

\documentclass[a4paper,11pt]{article} 
\usepackage[turkish]{babel}
\usepackage[utf8]{inputenc}
\usepackage[T1]{fontenc}
\begin{document} 
\title{Belge 11}
\maketitle 
Dilimizde Muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimiz\-den\-miş\-si\-niz\-ce\-si\-ne kelimesi
popüler olarak en uzun kelime olarak kabul edilse de, başında 15 harften oluşan "muvaffakiyetsiz" kısmını,
anlamı bozulmadan 20 harflik bir sözcükle değiştirmek mümkündür, çünkü Türkçe sözlüklerde geçen
en uzun kelimeler 20 harflidir: kuyruksallayangiller, ademimerkeziyetçilik, egzistansiyalizm
veya elektroansefalografi.
\end{document}

Bazen iki kelime arasındaki boşlukta satır bölünmesini engellemek isteriz, bunun farklı yolları vardır. Birden çok kelimeyi aynı satırda tutmak için \mbox{metin} komutu veya ~ karakteri kullanılabilir.

\documentclass[a4paper,11pt]{article} 
\usepackage[turkish]{babel}
\usepackage[utf8]{inputenc}
\usepackage[T1]{fontenc}
\begin{document} 
\title{Belge 12}
\maketitle 
Her türlü soru, sorun ve önerileriniz için irtibat numaramız \mbox{0212 444 00 44}
kanalıyla bizimle iletişime geçebileceğinizi hatırlatırız.
\end{document}