1. Giriş

Öncelikle TeX kelimesi “Technology” kelimesindeki “tech” hecesi gibi telaffuz edilir. Yani teks yerine “tek”, lateks yerine “la-tek” (veya ley-tek) olarak telaffuz ederiz. Bu kelime yazılırken $\TeX$ biçiminde ortadaki E harfi biraz aşağıda hizalanmış olarak yazılır, bu mümkün değilse TeX biçiminde e harfi küçük ve diğer harfler büyük olarak yazılır.

Nedir Ne Değildir?

TeX, Donald Knuth tarafından geliştirilen ve belge hazırlamak için kullanılan düşük seviyeli bir programlama dilidir. İlk olarak 1977 de geliştirilmeye başlanmıştır. TeX 3.0 sürümü ile yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu sürümden sonra TeX sürümleri Pi sayısını oluşturan rakamlar kullanılarak numaralandırılmaktadır, TeX 3.14159265 gibi.

LaTeX ise TeX sistemi üzerine kurulmuş ve TeX'i kullanmayı kolaylaştıran bir yazılımdır. Leslie Lamport tarafından geliştirilmiştir. Yani aslında LaTeX yazılımı TeX için bir araçtır, bir TeX formatıdır, bu derste TeX'in detayları ve format kavramını tartışmayacağız.

LaTeX'in diğer metin işlemcilerinden bazı belirgin farklılıkları vardır, biraz bunlardan bahsedelim. LaTeX, alışık olduğumuz MS Word gibi bir WYSIWYG (what you see is what you get) türü kelime işlemcisi değildir. WYSIWYG tarzı yazılımlar biz dokümana kelimeleri girerken eş zamanlı olarak biçimlendirirler, yani belgenin son halini hazırlarken görebilir ve gerekli değişikliklere karar verebiliriz. LaTeX’te ise dokümanı herhangi bir metin editöründe kaynak kodu olarak hazırlarız, daha sonra LaTeX yazılımını kullanarak biçimlendirilmiş doküman haline getiririz (C++, Php gibi). Dolayısıyla doküman hazırlamak için bazı LaTeX komutlarını bilmemiz gerekir. LaTeX ile doküman hazırlarken belgenin biçimini ilk baştan belirleriz, daha sonra sadece metni gireriz, LaTeX yazılımı biçimi tüm belgeye uygular. (Gerekli yerlerde tekrar biçimlendirme yapılabilir.)

Neden?

Peki alışmış olduğumuz WYSIWYG programlarımız varken neden farklı bir deneyim olan LaTeX'e geçmeliyiz? Bir çok avantajı var aslında, konforuna alıştıktan sonra LaTeX'i bırakamazsınız. Başlangıç için motivasyon olması açısından bazı temel avantajlarını listeledim:

• Dokümanın kaynak kodunu herhangi bir metin editörü ile oluşturabilir veya düzenleyebilirsiniz,
• Biçimleme otomatik olarak LaTeX tarafından yapılır, biçim yerine tamamen gireceğiniz metine odaklanırsınız,
• Bir belgedeki biçim veya metin diğer bir belgeye kolaylıkla kopyalanabilir,
• İndeks, kaynakça, içindekiler listesi, dipnotlar, atıflar gibi öğeler çok kolay bir şekilde oluşturulur,
• Tüm işletim sistemlerinde çok düşük donanım gereksinimiyle çalışır,
• Matematiksel formülleri içeren dokümanları oluşturmak için en uygun yazılımdır,
• Çok yaygındır, birçok yayınevi yazarlardan dokümanlarını LaTeX formatında talep eder,
• Ücretsiz bir yazılımdır, açık kaynak kodludur.

LaTeX ile yazmaya başlamadan önce LaTeX yazılımını (LaTeX dağıtımı/distribution denir) indirip bilgisayarınıza kurmanız gerekir, baştan söyleyeyim büyükce bir dosyadır. Birçok ücretsiz LaTeX dağıtımı mevcuttur, MiKTeX (Windows), TeX Live (aracı program, genel) ve MacTeX (Mac) en yaygın olanlarıdır. İşletim sisteminize göre bunlardan birini bilgisayarınıza kurmanız gerekmektedir, bazı dağıtımlar içinde kaynak kodları yazarken kullanabileceğiniz birer metin editörü de içerir. Örneğin MiKTeX dağıtımı TeXworks, MacTeX dağıtımı ise TeXShop adında bütünleşik metin editörlerini içermektedir; fakat LaTeX için kullanışlı olan başka editörler de mevcuttur. Kendinize uygun güzel bir editör seçmenizi tavsiye ederim, ben TeXstudio kullanıyorum, seçim yaparken şu sayfadan faydalanabilirsiniz. Önermesem de LaTeX için bazı WYSIWYM (what you see is what you mean) türü editörler de vardır (Ör: Scientific Workplace), bu derste bu tür yazılımları tartışmayacağız.

Bir sonraki derse geçmeden önce size uygun LaTeX dağıtımını ve seçtiğiniz metin editörünü bilgisayarınıza kurun, sonraki derste bunlara ihtiyacımız olacak.